Czym jest Capoeira?

Dwaj zawodnicy naprzeciw siebie wymachują nogami, stają na rękach i „skaczą akrobacje”. Próbują się trafić, a jednak nie trafiają. Walka bez walki, taniec czy może gra? Czym tak naprawdę jest capoeira?

Pomimo różnych definicji, capoeira to przede wszystkim sztuka walki, korzeniami sięgająca jeszcze czasów niewolnictwa. Ma swoją odrębną filozofię, skupiającą się wokół malicia (port. spryt), czyli przewagi umysłu nad siłą fizyczną. Jogadores – bo tak nazywa się zawodników, prowadzą wzajemną grę, mającą na celu wytrącenie przeciwnika z równowagi, podcięcie lub obalenie. Wstrzymane w porę kopnięcie tuż przy głowie oponenta daje mu do zrozumienia, że nie zdążył z unikiem. Traci tym samym domyślny punkt w tej rywalizacji. Gra polega na wprowadzeniu przeciwnika w błąd. Capoeira nigdy się nie zatrzymuje a techniki wykonuje się z balansu całego ciała zwanego ginga. Wachlarz użytych technik zależy od rodzaju i tempa samej gry. Jeśli jest to rozgrywka pokazowa, capoeiristas współpracują ze sobą, tworząc widowisko pełne akrobacji i dynamicznych kopnięć. Esencją capoeira jest jednak Roda (port. koło), gdzie gracze współzawodniczą ze sobą w rytmie berimbau, atabaque i innych instrumentów brazylijskich. Rywalizacja ta może polegać na prześciganiu się pomysłem, zaskakiwaniem szybkością czy doborem technik. Nierzadko jednak graczy ponosi temperament i oponent pada na ziemię rażony potężnym kopnięciem. Wtedy mówi się jednak, że gracze stracili nad sobą kontrolę, a tym samym stracili grę, którą razem tworzyli.

Granice tych zachowań wyznaczają mistrzowie capoeira, którzy przewodzą poszczególnym grupom czy zrzeszeniom. Różnice między stylami capoeira występują zatem nie tylko w technice, ale również w proporcjach gry do walki. Mestre Bimba – nieżyjący już brazylijski mistrz, uznawany do dzisiaj za największy autorytet, włączył do asortymentu capoeira wiele technik zaczerpniętych m.in. z afrykańskich walk plemiennych Batuque, gdyż uznał, że na tamte czasy capoeira przestała być skuteczna jako system samoobrony. Jego zdaniem ukierunkowała się zbytnio w stronę folklorystycznych pokazów dla turystów. Sam mistrz zasłynął ze swej waleczności, staczając zwycięskie pojedynki z wieloma zawodnikami innych sztuk. Przywrócił tym samym capoeira na jej pierwotne tory. Capoeira od początku powstania była bowiem narzędziem walki o wolność. W czasach niewolnictwa zarządcy plantacji obawiali się powstania ruchu oporu, wprowadzili więc zakaz praktykowania jakiejkolwiek formy walki. Nie spodziewali się jednak, że mordercze uderzenia można ukryć pomiędzy tanecznymi ruchami, przy dźwiękach muzyki granej na prymitywnych instrumentach. Wzmocnieni fizycznie i pokrzepieni duchowo niewolnicy zdołali buntować się, uciekać spod panowania swych oprawców i osiedlać się daleko w dżungli, gdzie zakładali wolne osady, zdolne nawet przez dziesięciolecia do odpierania wojskowych najazdów. Jeszcze długo po zniesieniu niewolnictwa capoeira była wyjęta spod prawa, kojarzona z niskimi warstwami społecznymi, a nawet gangami. W tamtym okresie malicia przybrała skrajną formę nieczystych zagrań, uderzeń głową, a nawet użycia brzytwy. Dopiero praca wielu mistrzów nad przywróceniem dobrego wizerunku wpłynęła na przychylność władz.

Dzisiaj capoeira funkcjonuje na całym świecie jako forma sportowa z bogatym zapleczem kulturowym. Hołdując tradycji, muzyka i śpiew stały się nieodłącznym elementem każdego treningu. W Polsce sztuka ta dynamicznie rozwija się od niemal 20 lat i jest obecna w każdym większym mieście. Dla kogo zatem jest capoeira? Odpowiedź może brzmieć banalnie – ale dla każdego. Capoeira nie uznaje granic wiekowych, wagowych czy rodzaju płci. Jak każdy inny sport – może być trenowana wyczynowo lub uprawiana rekreacyjnie dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Zajęcia zawierają typowe elementy treningu jak rozgrzewka, rozciąganie czy ćwiczenia w parach. Jest to sport rozwijający wszystkie cechy motoryczne. Pozwala uzyskać większą gibkość, siłę czy koordynację ruchową. Zanim jednak początkujący adept zajmie się akrobacjami, musi przejść trening przygotowawczy. Nie uniknie robienia pompek, przysiadów, czy stania na rękach. Trzeba przyznać, że capoeira nie jest łatwą sztuką. Na pewnym etapie nie tylko rozwija ciało, ale też umysł poprzez naukę języka portugalskiego, grę na instrumentach czy śpiew. Droga do mistrzostwa jest więc długa i trudna, ale jednocześnie wielobarwna. Capoeira to dużo więcej niż sport. To rozwój osobisty, relacje z bliskimi, nieustanne podróże i nawiązywanie nowych znajomości. Mistrzostwo osiąga się więc nie tylko przez rywalizację sportową, ale przez całokształt swojej pracy. Tytuł mistrza otrzymuje osoba, o której inni wyrażają się z wielkim szacunkiem i pragną go naśladować. Mówi się, że mistrz capoeira jest jednocześnie mistrzem życia. Jak powiedział słynny Mestre Pastinha – „Capoeira jest dla mężczyzn, kobiet i dzieci, jedynymi którzy nie powinni jej ćwiczyć są Ci, którzy nie chcą”.

Mistrz Nem

Liderem międzynarodowej grupy Capoeira Camangula jest jej założyciel, brazylijski mistrz - Mestre Nem. Urodzony 22 marca 1967 roku. Zaczął ćwiczyć Capoeira w 1977 roku pod okiem Mestre Reinaldo w grupie Morro de Santana. Od 1993 roku dzieli pobyt między Niemcy, gdzie pracuje na rzecz propagowania Capoeira w Europie a Belo Horizonte, gdzie prowadzi zajęcia i koordynuje pracę Akademii Capoeira "Lutador". Jego przekaz to przede wszystkim traktowanie capoeira jako walki i realnej konfrontacji sportowej. Najważniejszy jest szacunek. Szacunek do Mestre, do swojego nauczyciela i dla każdego współtrenującego jako osoby i jako capoeiristy.

Akademia Capoeira "Lutador" w Belo Horizonte.